معرفی توانبخشی شناختی
توانبخشی شناختی چیست ؟ منظور از توانبخشی شناختی کودکان برای بهبود عملکرد مغز چه می باشد ؟ رشته توانبخشی شناختی به چه اموری می پردازد؟ در اینجا سعی می کنیم به این دسته از سوالات شما پاسخ بدهیم.
اصطلاح توانبخشی شناختی شامل طیف وسیعی از روش های درمانی است که توسط متخصصین مختلف توانبخشی قابل اجراست بسیاری از متخصصین توانبخشی از جمله کاردرمانگران، فیزیوتراپیست ها و متخصصین آموزش استثنایی و عصب روانشناسان جهت ارتقا سطح عملکردهای شناختی مراجعین خود ، از رویکردهای توانبخشی شناختی بهره می گیرند.Re-habilis به معنای توانبخشی بوده که از لحاظ معنایی می توان به طور ساده ” بازگرداندن تواناهایی های از دست رفته ” بیان کرد. این توانایی ها می تواند شامل اعمال فیزیکی روانی و اجتماعی که در اثر بیماری به وجود آمده است ، باشد. کارو در سال ۱۹۹۹ تعریفی کاربردی از توانبخشی شناختی ارائه کرده است که توانبخشی شناختی شامل ارائه فعالیت های درمانی معطوف به عملکرد اسنت که هدف آنها تقویت و یا تثبیت مجدد الگوهای رفتاری پیشین و نیز الگوهای رفتاری جدید برای انجام فعالیت و یا ارائه مکانیزم های شناختی جهت جبران عملکردهای آسیب دیده سیستم های عصبی است.
در توانبخشی شناختی با ۲رویکرد عمده مواجه ایم
- رویکرد جبران یا سازش
- رویکرد درمان شناختی
باید توجه داشت که در عمل هیچ گاه جداسازی این دو رویکرد اتفاق نمی افتد و هم پوشانی این دو در درمان اجتناب ناپذیر است.
رویکرد اول رویکرد جبران یا تطبیق است.در این رویکرد هدف آن است تا با ایجاد تغییراتی در محیط عادات و دروش انجام کارها و نیز راهکارهای اجرایی محدودیت های فردی کنار گذاشته شود. امروزه به طور وسیع از روش های بازتوانی شناختی برای ارتقا سلامت استعداد یابی و افزایش عملکرد ورزشکاران ، مدیران، دانش آموزان و … در حیطه و در سنین مختلف استفاده می شود .روش های بازتوانی شناختی کمک می کند تا با کمک ابزارهای دقیق رایانه ایی با نقاط ضعف و قوت مغز خود به طور جامع آشنا شوید و با استفاده از ابزارهای نوین به تقویت کارکرد مغز بپردازید. در واقع مغز در این روش ها کاملا نقش فعال را دارد و به سمت خود تنظیمی هدایت می شود.
در میان نظریه ها ، مدل ها و چارچوب های متعددی که روی توانبخشی اثر گذار بوده اند ، احتمالا ۵ حیطه اهمیت خاصی دارند این پنج حیطه عبارت اند از:
- کارکرد شناختی
- هیجان ها
- تعاملات اجتماعی
- مسائل مربوط به رفتار
- مسائل مربوط به یادگیری
انواع آسیب های مغزی
در شرایطی مغز کارکرد طبیعی خود را از دست می دهد مانند زمانی که مغز رشد طبیعی نداشته مانند آن چیزی که در بچه های بیش فعال ، اوتیسم مشاهده می کنیم .گاهی اوقات در اثر پیری مغز رو به زوال می رود.اختلالاتی مانند ام اس است که اساسا به قسمت های مختلف مغز آسیب وارد می شود و در واقع پیامد هایی رو در مغز به دنبال خواهد داشت.برخی مواقع در کشور ما سکته مغزی ، ضربات مغزی و تصادفات که سالانه در جاده ها کشته های فراوانی می دهد افراد بازمانده را دچار آسیب مغزی می کند . همه این موارد تاثیراتی بر عملکرد شناختی که همان کارکرد مغز است خواهد گذاشت.
برای آگاهی پیدا کردن از توانبخشی بعد از سکته مغزی و توانبخشی شناختی در بیماران ام اس و توانبخشی شناختی بعد از آسیب سر که معمولا بعد از تصادف رخ می دهد کلیک کنید
هدف توانبخشی شناختی چیست؟
توانبخشی شناختی هدفش حفظ ارتقا و جبران است . مغز افرادی که به هر یک از روش های گفته شده آسیب دیده است باید به نقطه بهینه برگردند و یا برسند. برنامه توانبخشی باید موکول به ارتقای زندگی این افراد شود. اگر این امر در نظر گرفته نشود در این بازار تجارتی اقدامات توانبخشی تقلیل پیدا می کند و اقدامات کوچکی می شود که هر غیر متخصصی در آن ورود پیدا می کند.هر اقدام توانبخشی در بافت بزرگی دیده می شود که در واقع در این بافت فرد باید در چهار چوب خانواده و زندگی اجتماعی و نیازهایش برنامه ایی برایش تدوین شود . وگرنه برنامه هایی با اقدامات تک نسخه ایی برای هر فرد با یک اختلال نتیجه بخش نخواهد بود.هدف اصلی توانبخشی شناختی این است که به افراد ناتوان کمک کند به بالاترین سطح بهزیستی دست پیدا کنند ، مشکلاتشان را در زندگی روزمره کاهش دهد و بتوانند به محیط های مناسب خودشان بازگردند.
بهترین برنامه درمانی توانبخشی شناختی کدام است؟
باید بدانید که بهترین روش ها باید بر مبنایی باشد که شناخت ، هیجان و رفتار با یکدیگر ارتباطی تنگانگ داشته و روی هم تاثیر می گذارند. در نتیجه لازم است در توانبخشی آسیب مغزی ، یک تیم میان رشته ای به روشی تلفیقی به تمام این کارکرد ها بپردازد، با این هدف که بتواند به افراد مبتلا به صدمات مغزی کمک کند تا به هدف هایی که از نظر خودشان و خانواده هایشان بیش از همه ارزشمند است دست پیدا کنند.
مدل های توانبخشی شناختی تابعی از نیازها و امکانات هر جامعه است .پس نیاز های توانبخشی شناختی فردی که در یک روستا زندگی می کند با کسی که در شهر زندگی می کند متفاوت خواهد .زیرا امکانات و نیازهای آن فرد متفاوت می باشد و بعد از آغاز درمان واقدامات توانبخشی شناختی باید نتیجه و تاثیر آن را در زندگی زناشویی ، شغلی و اجتماعی و … مشاهده کرد پس برنامه ها در افراد a با افراد b با همان آسیب مغزی مختلف می باشد. برای مثال برای اثرات جانبی ضربه نخاعی در یک فرد متاهل یک برنامه شناختی در نظر گرفته می شود اما برای یک فرد مجرد با همان ضایعه نخاعی این برنامه باید طور دیگر باشد.
حال مغز من چطور است ؟
هر روز در رابطه با پوست ، ناخن ، مو و چشم خود هزینه می کنیم و فکر می کنیم .اما آیا مغز من بهترین وضعیت را دارد یا نه . اما چه کار باید کنیم ؟
از خود سوال بپرسید که چه اشتباهاتی را در روز انجام داده اید. برای مثال کیف خود را گم کرده ام، کلید جا گذاشته ام ، جایی عدد ۱۴ و ۴۱ به اشتباه گرفتم ، چپ و راست رو قاطی کردم یا باید تصمیم گیری سریعی انجام می دادم که عکس العمل ضعیفی از خود نشان داده ام که به طور کلی می توان گفت سوالاتی از جنس فکر کردن و تصمیم گرفتن و رفتار ریسکی داشتن پرسید.که در نهایت باید گفت آیا من بهتر خواهم شد ؟ نتیجه کاملا مثبت است ، هرچقدر در سن پایین و جوان تر باشید راه کارهای متنوع تر وجود خواهد داشت و کار آسان تری را پیش رو خواهید داشت زیرا مغز منعطف تری را داریم همچنین می توان برخی از تست هایی که با هزینه های کمی ارائه می شوند را استفاده کنیم .
در آموزش و پروش های نوین عملکرد های شناختی و اینکه مغز شما در چه جاهایی بهتر استفاده می شود و چه نقطه ضعف هایی دارند بررسی می شود . یعنی انقدر به فرد دانش بدهیم که فرد خودش تفاوت رفتار مغز در موقعیت های مختلف را درک کند..
به عنون فردی که تقریبا زندگی طبیعی دارد ممکن است در زمینه عملکرد شناختی مطالعاتی را داشته باشید. در این میان اپلیکیشن های وجود دارد که برای افزایش عملکرد مغز استفاده می شود که شخص چطور باید خودش را بررسی کند که چیشنهاد می کنیم لذای دست پیدا کردن به این ابزارها برای سرچ از کلمات کلیدی انگلیسی استفاده کنید.
اهمیت توانبخشی شناختی
پیچیدگی زندگی بشری به ویژه از ربع قرن اول بیستم رقابت و بقا را بیش از پیش وابسته به هوش و سایر مهارت های شناختی کرده است .به نحوی که می رود تا برنامه های آموزش مغز از اولویت های نظام های آموزش و پرورش جهان محسوب گردد. همچنین تمایل روز افزون به گسترش توانمندی های شناختی در کشورهای توسعه یافته موجب تبلور صنعت سلامت مغز شده که از اوایل سال ۲۰۰۰ بسیار پر شتاب و سودآور بوده است.از سوی دیگر میزان شیوع ناهنجاری های دستگاه عصبی در ایران ۶٫۲ در ۱۰۰۰ تولد برآورد شده است که بسیار بالاتر از میزان بروز ناهنجاری های بارز دستگاه عصبی در کشورهای توسعه یافته (۰٫۵-۰٫۸ در ۱۰۰۰ تولد) است. اگر به این اعداد و ارقام ، نرخ بالای آسیب های مغزی در اثر حوادث و تصادف های جاده ای و نیز رشد سریع نسبت جمعیت سالمند کشور افزوده شود.آنگاه اهمیت تشکیل دوره های مختلف توانبخشی و داشتن متخصصین محرز می شود.
در فیلم زیر اهمیت توانبخشی زود هنگام را می بینیم. در فیلم مشاهده خواهید کرد که چرا کودکی که مشکل ذهنی و یا حرکتی دارد به دلیل عملکرد یکپارچه مغز نیازمند به توانبخشی شناختی نیز است.
اقدامات متخصصین توانبخشی شناختی
در طول ۲۵ سال گذشته ، تغییرهای عمده ای در روش های توانبخشی عصب-روانشناختی صورت گرفته است .
- اول : در حال حاضر نسبت به دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ مشارکت بیشتری وجود دارد . در آن زمان پزشکان ، درمانگران و روان شناسان تصمیم می گرفتند که بیماران چه چیزی را می توانند از برنامه های بازتوانی شناختی انتظار داشته باشند. اکنون ما با بیماران و خانواده های آنها درباره انتظاراتشان از برنامه توانبخشی بحث می کنیم و تلاش می کنیم حداقل تا حدودی به نظرات بیماران و خانواده های آنها توجه کنیم.
- دوم: توانبخشی فراتر از رویکرد تکرار و تمرین است. یعنی دیگر قابل پذیرش نیست که همه افراد را جلوی کامپیوتر یا جلوی کتاب کار بنشانیم ، با این باور که چنین تمریناتی باعث بهبودی کارکرد شناختی و مهم تر از آن اجتماعی می شوند.بلکه تشخیص تمرین برای هر فرد از مهم ترین اقدامات است.
- سوم: کارکنان توانبخشی امروزی وقتی برنامه های توانبخشی را طراحی می کنند، از رویکرد هدف گذاری پیروی می کنند و مراجعان ، خانواده ها و کارکنان در خصوص هدف های مناسب بحث کرده و تعیین می کنند چگونه به این هدف ها دست یابند.
- چهارم: قضاوت رو به رشدی وجود دارد که پیامدهای عاطفی ، اجتماعی ، شناختی ، هیجانی و رفتاری آسیب مغزی ، با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند و در فرآیند توانبخشی شناختی باید به همه آنها پرداخته شود.
- پنجم: فناوری نقش عمده تری را نسبت به قبل در کمک به افراد دارای مشکلات شناختی بازی می کند و به آنها کمک می کند مشکلاتشان را جبران کنند .
- ششم: اکنون به طور گسترده پذیرفته شده است که هیچ مدل ، نظریه یا چارچوبی به تنهایی کافی نیست که به مشکلات متعدد و پیچیده ای بپردازد. که افراد دارای اختلالات عصبی-روانشناختی پس از آسیب یا صدمه به مغز با آن روبه رو هستند. در عوض ما نیاز داریم که از مدل ها ، نظریه ها و چارچوب های متعدد بهره بگیریم تا بهترین نتایج را در مورد افرادی که نیازمند توانبخشی عصب-روانشناختی هستند به دست آوریم.
می توانیم توانبخشی شناختی را به عنوان فرآیندی ببینیم که در آن افراد دچار آسیب مغزی با کارکنان خدمات سلامت و سایر افراد همکاری می کنند تا مشکلاتی را که در نتیجه صدمه به مغز ایجاد شده است تعدیل کرده یا برطرف کنند .
توانبخشی شناختی در ایران
طی سال های اخیر در کشورمان شاهد آن هستیم که با تلاش متخصصین در کلینیک توانبخشی شناختی و کلینیک بازتوانی شناختی پیشرفت های چشمگیری در این حوزه به دست آمده است و بیماران بسیاری توانسته اند با انجام دوره های درمان منظم به اهداف خود دست پیدا کنند.
حضور در این صحنه مستلزم مهارت و دانش بومی است که بخشی از آن در خلال دوره های تحصیلات تکمیلی بین رشته ای از جمله توانبخشی شناختی فراهم می شود.طول دوره کارشناسی ارشد رشته علوم شناختی-توانبخشی شناختی برای دانشجویان تمام وقت ۲ الی ۲٫۵ سال شامل ۴ الی ۵ نیمسال تحصیلی است که هدف آن تربیت نیروی انسانی به منظور ارائه خدمات توسعه و ترمیم مهارت های شناختی به جمعیت بهنجار و افراد با نیاز های ویژه و تربیت پژوهشگر در حوزه عصب روان شناسی بالینی با تاکید بر توانبخشی شناختی است