شناخت چیست ؟

واژه شناخت در نگاه اولیه به معنی این است که دنیای اطرافمان را بشناسیم اما وقتی شناخت را به طور تخصصی نگاه می کنیم یک مفهوم گسترده تری مد نظر قرار می گیرد. آن پردازش هایی که در مغز انسان انجام می شود از پردازش های ساده مانند دیدن ،شندیدن  تا چیزهای پیچیده تر مانند تصمیم گرفتن و ادراک از محیط به مجموعه ای از این پردازش ها شناخت می گوییم.

اگر فرض کنیم مغز انسان شبیه کامپیوتر باشد به مجموعه سخت افزاری آن می گوییم ابعاد عصبی و به نرم افزارها که پردارش می کنند می گوییم ابعاد شناختی . پس مغز یک سازمان عصبی –شناختی است . فقط سخت افزار و یا نرم افزار نیست و این دو در کنار یکدیگر باید با هم کار کنند.

توانمندسازی شناختی

انسان دوست دارد که توانمندی های برتری داشته باشد این توانمندی ها می توانند به شکل جسمانی و قدرتمندی بدنی و یا افزایش کارکرد مغز باشد. پس ما دوست داریم مغز های توانمندی داشته باشیم که در حالت عادی هم در اجتماع دیده می شود اما افرادی هم هستند که به هر دلیلی دچار آسیب مغزی شده اند  و این توانمندی را از دست داده اند به هر حال در هر دوی این گروه ها موضوع بحث تقویت و بهبود و بازتوانی عملکردی شناختی هستند . دوست داریم در هر دو گروه ، گروه آسیب دیده کارکرد مغز بهبود پیدا کند و در گروه سالم  حافظه و توجه بهتری داشته باشیم .خلاقیت بیشتری دیده شود ، تصمیم گیری بهتر انجام گیرد . اما اینکه آیا می توان این اقدامات را انجام داد یا نه چالش این مقاله می باشد.

چگونه توانمندی شناختی را ارتقا دهیم ؟

در یک مثال مغز را به عضلات بدن انسان تشبیه کنیم .ما این باور را داریم که اگر بر روی عضلات بدنمان کار شود این عضلات تقویت می شوند. سوال این است که آیا این اتفاق در مغز می افتد یا خیر ؟ چه تمرین هایی می تواند چه عملکرد هایی را تقویت کند؟

همانطور که برای هر عضله ایی از بدن تمرینات مختلفی ارائه می شود برای تقویت عملکرد مغز درمانگر توانبخشی شناختی تمرین های متفاوتی را ارائه می دهد.پس تمرین های مشخصی باید وجود داشته باشد تا عملکردهای مشخص با آن ارتقا پیدا کند. آیا لزوما ما قرار است که یک عملکرد خاص را ارتقاء بدهیم یا عملکردهای مختلف مد نظرمان است؟در پاسخ می توان گفت متناسب با نیازی که ما داریم و یا فردی که دچار آسیب مغزی شده است و متناسب با نقصان وی تمرین های مغز در نظر گرفته می شود.

پیچیدگی تغییرات مغز بعد از اقدامات توانبخشی شناختی

افرادی که بر روی عضلات بدن خود کار کرده اند متوجه این قضیه هستند که واقعا عضلات انسان با یک روز و دو روز باشگاه رفتن اتفاق نمی افتد . اما در زمینه تقویت توانمندی شناختی باید گفت خیلی از جنبه های تبلیغاتی این گفته ها که برخی از نرم افزارها و بازی های شناختی وجود دارند که بعد از چند هفته کار کردن با آنها مغز شما را  سریع تقویت می کند وجود ندارد . داستان واقعا به این سادگی نیست. پیش از هر چیز شما باید باور داشته باشید که عملکرد مغز قابل ارتقا است و این تغییر نیاز به زمان و تکرار دارد . در واقع تمرین ها باید طوری منظم باشند که بر روی نقطه مورد نظر مغز فشار لازم را بیاورد یعنی شما نمی توانید بگویید چون صرفا دارم راه می روم عضلات پاهای من در حال تقویت خاصی هستند. پس شما اگر به دنبال تقویت خاصی در قسمتی از مغز خود هستید باید فشار لازم و مناسبی هم را در طول زمان نیز به آن قسمت از مغز وارد کنید و اما نکته کلیدی در تمرینات خواستن ، انگیزه و تمرکز روی سیستم است.

شناخت مغز

تنها تمرین برای مغز کافی نیست بلکه فرد باید شناخت لازم را از مغز خود نیز داشته باشد. مغز پیچیده ترین دستگاهی است که به ما هدیه شده بدون اینکه دفترچه راهنمایی داشته باشد که این جذابیت زندگی یک انسان است تا با گذر زمان  توانمندی های خود را کشف کند . بهتر است شناخت مغز از همان دوران کودکی انجام بگیرد . امروزه در کشور ایران نیز بسیاری از کتاب ها با عنوان مغزت را بشناس برای کودکان  و بزرگسالان در نظر گرفته شده است که در زمینه توانمندسازی شناختی کودکان بسیار موثر عمل می کند و فرد می تواند متوجه شود در زمان توجه کردن ، تمرکز کردن و تصمیم گیری چه اتفاق هایی در مغزش می افتد. شاید شما کمتر از ۳۰ یا ۴۰ درصد از عملکرد های مغز خود را متوجه شوید. بسیاری از عملکردهای مغز شما هستند که شیاد اصلا از آنها آگاه نیستید اما زمانی که در رابطه  با آنها مطالعه می کنید برای مثال متوجه می شوید که  آمیگدال ( قسمتی از ساختار مغز انسان ) من در پشت مغز من چطور خشم را ایجاد می کند و چه پردازشی در مغز شما انجام می گیرد و با مرور زمان با این آگاهی اگر شما تمرکز خود را بر این نقطه بالا ببرید پس با آگاهی هم می توانید خشم را بیشتر کنترل کنید.

آیا ممکن است در اثر نا آگاهی از مغز خودمان برخی از توانمندی های خود را از دست بدهیم؟

بله این اتفاق برای بسیاری از ماها رخ داده است و از آنجایی که برخی از توانمندی های شناختی و رفتاری خود را کشف نمی کنیم روی آنها سرمایه گذاری هم نمی کنیم.

توانمندسازی شناختی در افراد با آسیب های مغزی

توسعه برنامه هایی در مرکز توانبخشی که بتواند به بازتوانی شناختی کمک کند امروزه در کشور ایران مورد اهمیت بیشتری قرار گرفته است . در همه دنیا این امید ایجاد شده است که با تمرین ها در طول زمان بتوان عملکردهای مغزی را بازگرداند .

 اما آیا دارویی هم برای بهبود بخشیدن به عملکرد مغز وجود دارد ؟ تا این لحظه تقریبا دارویی نیست که  بتوان عملکرد مغز را در آدم های عادی و طبیعی ارتقا ببخشد.اما در بیماران عادی پزشکان روانشناختی داروهایی بسیاری را می توانند متناسب با آسیب مغزی تجویز کنند . اما اگر دارویی هم برای افراد سالم وجود داشته باشد مطمعنا کاملا موقتی بوده و عوارضی را هم به دنبال خواهد داشت.اما امکاناتی برای اینکه بتوان تحریک های مغزی و همچنین تجهیزاتی در زمینه نوروفیدبک نیز وجود دارد که می تواند به بیماران کمک بسیاری کند .

اما در نهایت باید گفت بهترین روش برای ارتقاء و عملکرد مغز شناخت مغز ، باور کردن به تغییر آن و تمرین منظم می باشد .